Het belang van het WIJschool programma wordt vandaag benadrukt in het artikel van het Financieel Dagblad ‘Crimineel is een normale beroepskeuze geworden’. Vanuit veel verschillende hoeken worden noodsignalen zichtbaar en de eerste resultaten uit het programma maken duidelijk dat de macht van de misdaad verder reikt dan veel schoolbestuurders vermoeden. Lees hieronder het gehele artikel.
Steeds meer scholen zoeken hulp in de strijd tegen criminele invloeden in de klas. Een nieuw programma geeft meer inzicht in wat er speelt en dat is ‘schrikken’. Een recordaantal minderjarigen is vorig jaar geschorst vanwege drugs, alcohol of wapens, óók op de basisschool.
In het kort
Tientallen scholen brengen criminele invloed in de klas in kaart met een nieuw programma. Doordat steeds meer scholen ermee werken ontstaat beter zicht op criminaliteit op school.
Hulporganisaties krijgen meer wanhopige berichten van scholen die niet weten wat ze aanmoeten met crimineel gedrag. Met hulp van een nieuw hulpprogramma brengen leerkrachten van tientallen scholen in beeld wat er rondom veiligheid speelt in hun klas. Zowel de scholen als de makers van dat programma schrikken van wat ze zien. De eerste resultaten maken duidelijk dat de macht van de misdaad verder reikt dan veel schoolbestuurders vermoeden.
Voor forse bedragen pakketjes drugs uit containers halen of op de uitkijk staan: snel veel geld verdienen lokt scholieren voor tal van criminele klusjes. Vaak gaat het om drugscriminaliteit, maar scholieren raken ook verstrikt in netwerken van mensenhandel, financiële uitbuiting, witwassen of extremisme. Als jongeren dit criminele pad kiezen, zijn ze daar moeilijk vanaf te krijgen, waarschuwde de Rotterdamse burgemeester Ahmed Aboutaleb onlangs in Nieuwsuur. Hij slaat alarm over de jeugdcriminaliteit in zijn stad: ‘Een klus verprutsen of willen stoppen betekent een kogel door je kop en anders wordt je moeder of zus bedreigd.’ Volgens Aboutaleb vindt de politie steeds vaker explosieven op deuren bij familieleden van geronselde jongeren die ‘eruit willen’. Voorkomen dat jongeren in die netwerken belanden, of ze er vroegtijdig uithalen, is niet alleen in Rotterdam een groeiende uitdaging. Vanuit het hele land melden scholen zich bij instanties met hulpvragen, vooral over hoe ze moeten handelen.
Scherper scannen
Een van de programma’s die steeds meer basisscholen, middelbare scholen en mbo’s daarbij helpt is het WIJschool-programma, dat werkt als een app. Docenten maken een scan van kwetsbaarheden van een klas, de school of van een leerling. Het aantal scholen dat ermee werkt is in een jaar gegroeid tot 25 en nog eens 30 scholen staan op de wachtlijst.
‘De situatie is vaak erger zijn dan men doet voorkomen, omdat besturen het schoolimago beschermen’ – Hayde Zarkeshan, directeur Maatschappelijke Alliantie
Het systeem helpt leerkrachten bewuster kijken naar wat er speelt en zo zorgwekkend gedrag eerder te signaleren. Dat kunnen schijnbaar alledaagse dingen zijn zoals ‘onverklaarbaar veel mobieltjes’, ‘heeft overal smoesjes voor’, ‘houdt anderen nauwlettend in de gaten’ of ‘veel cash geld’. Een docent krijgt vervolgens methodieken aangereikt om een probleem aan te pakken of bespreekbaar te maken. Scholen krijgen ook begeleiding en adviezen om de weerbaarheid van leerlingen te vergroten, met als doel ze minder vatbaar te maken voor de verlokking van de misdaad. Het ROC Albeda uit Rotterdam is enthousiast. ‘We herkennen nu sneller signalen die duiden op problemen. Daardoor kunnen we eerder in het proces in gesprek met de student’, vertelt adviseur Sociale Veiligheid Rachel Tak. Zo slagen ze er vaker in te voorkomen dat een jongere afglijdt. Albeda gebruikt WIJschool ook voor het trainen van beveiligers of studentcoaches. ‘Hoe meer mensen bewust leren kijken, hoe beter.’
Private partijen helpen
Financiering voor de ontwikkeling van het programma kwam niet van het rijk, maar van de Maatschappelijke Alliantie, een privaat-publiek samenwerkingsverband, met mensen als Klaas Knot (De Nederlandsche Bank) en Mariette Hamer (regeringscommissaris seksueel geweld) in de raad van advies. De Alliantie nam het initiatief na zorgen van burgemeesters over toenemende radicalisering en ondermijning, oftewel de aantasting van de samenleving door criminaliteit. Schooldirecteuren vertelden dat het hulpaanbod te versnipperd is. Ze hadden behoefte aan één loket met adviezen voor alle veiligheidsproblemen.
‘Wij vinden dat de overheid het probleem niet alleen kan oplossen en dat private partijen moeten helpen’, zegt directeur Hayde Zarkeshan. ‘Bij een stabiele samenleving zijn we allen gebaat. Ondermijning is een risico voor die stabiliteit en dat begint al in de klas.’ Partners van het project zijn onder meer het informatieknooppunt Contraterrorisme, Extremisme en Radicalisering (CTER), Deloitte, ING en Meijs Consulting.
Beroepskeuze: crimineel
Doordat steeds meer scholen bewuster gaan kijken, ontstaat er ook een scherper zicht op criminaliteit binnen de schoolmuren. De Alliantie schrikt van dat beeld, vertelt Zarkeshan. Zo noteerde onderwijspersoneel van een ROC in acht weken tijd 812 signalen van criminaliteit en 500 signalen die wijzen op seksuele uitbuiting. Zarkeshan: ‘Dat is één voorbeeld, maar overal speelt veel meer dan men dacht. Crimineel is een normale beroepskeuze geworden.’ ‘Wie beter kijkt, ziet meer. Vroeger zeiden schoolbesturen “dit speelt niet bij mij”, maar die tijd is voorbij’ Criminoloog Henk Ferwerda
Hoewel de cijfers over jeugdcriminaliteit over het algemeen dalen, nemen de zorgen over minderjarigen toe. Volgens de politie stijgt bijvoorbeeld het aantal steekpartijen in deze groep. Een recordaantal minderjarigen is vorig jaar geschorst vanwege drugs, alcohol of wapens, blijkt uit registraties van de Inspectie van het Onderwijs, óók op de basisschool. Criminelen hebben scholen ontdekt als interessante werkplek, stelt criminoloog Henk Ferwerda, die dat vorig jaar onderzocht. Voor het verkopen van soft- en harddrugs, maar ook als effectieve vindplaats van jongeren met criminele ‘vaardigheden’, zoals loyaliteit tonen, kunnen zwijgen of uit zicht kunnen blijven.
Meer noodsignalen
Niet alleen de Alliantie is gealarmeerd, blijkt bij navraag. Zo krijgt stichting School en Veiligheid, een landelijke organisatie die scholen helpt met veiligheidsthema’s, meer noodsignalen. ‘Scholen die bellen hebben te maken met complexe situaties. Messenbezit, bezit van drugs, het ronselen van leerlingen door criminelen. Ze weten niet of zij er goed aan doen om een leerling wel of niet van school sturen naar aanleiding van een crimineel delict. Dit is absoluut een zorgelijke ontwikkeling’, laat een woordvoerder weten. De koepel van besturen van middelbare scholen, de VO-Raad, krijgt vooral meer alarmerende berichten uit grote steden en grensgebieden als Brabant en Limburg. ‘Die scholen schrikken van wat ze de laatste tijd zien. Ze doen wat ze kunnen onder schooltijd, maar wat daarbuiten gebeurt, dat is voor hen lastiger te sturen’, zegt een woordvoerder. Hij wijst daarom op het belang van een goed gezamenlijk beleid met gemeente en politie. Ferwerda denkt dat de toename van alarmerende signalen vooral komt door een groeiend bewustzijn van scholen, onder meer door programma’s als de WIJschool. ‘Wie beter kijkt, ziet meer. Vroeger zeiden schoolbesturen “dit speelt niet bij mij”, maar die tijd is voorbij.’ Dat is winst, zegt hij, want het onderkennen van problemen is de eerste stap naar een aanpak.
Onder het tapijt
Maar de Alliantie denkt dat er meer aan de hand is. Volgens directeur Zarkeshan zijn er juist veel scholen die problemen liever onder het tapijt vegen. ‘De situatie is vaak erger zijn dan men doet voorkomen, omdat besturen het schoolimago beschermen. Minder aanmeldingen is minder geld.’
Een schooldirecteur die anoniem wil blijven, bevestigt dat. ‘Doodsbedreigingen aan mijn adres, politiebewaking voor mijn gezin, leerlingen met doorgeladen wapens, seksuele uitbuiting van Turkse meisjes: ik maak het allemaal mee’, zegt hij. ‘Maar ik mag er niet over praten en incidenten niet registreren.’ ‘Ik zie om me heen directeuren sneuvelen die problemen aan de kaak stellen’ Schooldirecteur
Hij overweegt zijn ontslag in te dienen, want dat toedekken, dat nekt hem. ‘Kijk, er zijn altijd jongeren geweest met problemen en ik hou van al mijn leerlingen. Maar ik heb me in de tientallen jaren dat ik in het onderwijs werk nog nooit zo slecht gehoord gevoeld.’ Hij vertelt bijvoorbeeld dat hij van zijn bestuur geen voorlichting meer mag geven over loverboys. ‘Als ik weerwoord geef, kom ik nergens meer aan de bak, want alle bestuurders kennen elkaar. Ik zie om me heen directeuren sneuvelen die problemen aan de kaak stellen.’
Steun
Onder het mom van burgerschap mocht hij met de WIJschool-app aan de slag, maar uitkomsten blijven onbesproken. Hij vreest dat het huidige beeld op crimineel gedrag van scholieren ‘het puntje van de ijsberg is’: ‘Vroeger kon je dit als directeur beter aanpakken. Nu praten grote besturen boven jouw hoofd met politie en politiek. En die zeggen liever dat er niks aan de hand is.’
De Alliantie heeft minister Dennis Wiersma van Onderwijs en minister Franc Weerwind van Rechtsbescherming uitgenodigd voor een werkbezoek om ervaringen te delen. Ze hebben ook een hulplijn opgezet voor jongeren die uit het criminele circuit willen stappen
